Een notabel kookboekje uit 1514. Feestelijk tafelen in de middeleeuwen

EEN NOTABEL BOECXKEN VAN COKERYEN rolde in 1514 van de persen. Het is het oudste gedrukte kookboek van de Lage Landen in het Middelnederlands. Drukker Vander Noot vertaalde voor dit kookboekje recepten uit de Franse bestseller de Viandier, het eerste Franse gedrukte kookboek uit 1486. Deze Nederlandstalige uitgave had veel invloed op latere kookteksten in de zestiende eeuw.

Marleen Willebrands, neerlandica en kookhistorica, hertaalde de 175 keukenrecepten in soepel Nederlands. Daaraan gaat achtergrondinformatie vooraf over uitgever Thomas vander Noot uit Brussel en zijn Nederlandstalig boekenfonds. Zij bewerkte 30 recepten voor de kookliefhebber van nu, zoals de ‘venezoen’ van wildzwijn, de ‘moertroel’ van konijn, de ‘bipeper van kreeft’, diverse ‘vegan’ vastengerechten en de specerijenwijnen ‘clareit’ en ‘hypocras’.

Archeoloog Sebastiaan Ostkamp leidt de lezer binnen in de wereld van het kook-, eet- en drinkgerei van die dagen, zoals lepels, messen, kookpotten, mosterdpotten, bekers en baardmankruiken. Hij plaatst deze archeologische vondsten binnen de veranderende eet- en leefcultuur van die dagen.

Het vorige boek van Marleen Willebrands 'De verstandige kock. Proef de smaak van de 17de eeuw' bevat een hertaling van de 194 oude keukenrecepten in modern-Nederlands, voorafgegaan door een facsimile van de druk uit 1669: De verstandige kock of sorghvuldige huyshoudster'. Dat was in de zeventiende eeuw dé culinaire bestseller van de Lage Landen. Het kookboek is onderdeel van 'Het vermakelijck landtleven', een handleiding voor eigenaars van buitenplaatsen. De gegoede burgerij trok graag vanuit de stad naar buitenplaatsen om er 's zomers te genieten van het platteland, van een lekkere maaltijd met vrienden en familie, met ingrediënten afkomstig van eigen grond.

Ze geeft ook uitgebreide achtergrondinformatie bij dit bijzondere kookboek. Alexandra van Dongen, kunsthistorica en conservator van Museum Boijmans Van Beuningen, beschrijft het keuken- en tafelgerei dat voorkomt in De verstandige kock aan de hand van eigentijdse schilderijen en voorwerpen, en koppelt dit aan de recepten. Manon Henzen, culinair historica en eigenaar van historisch kookatelier eet!verleden, bewerkte twintig tongstrelende recepten voor de moderne keuken. Een ware inspiratiebron voor de hedendaagse tafel!

Marleen Willebrands (1953),Princelid in de afdeling Heerlen, is eerst opgeleid als diëtiste en studeerde daarna Nederlandse taal- en letterkunde met als afstudeerrichting oudere letterkunde (16e, 17e en 18e eeuw). Haar afstudeerscriptie ging over het zeventiende-eeuwse kookboek De verstandige kock. Zij publiceerde diverse tekstuitgaven van historische kookteksten. Ruim 23 jaar was zij werkzaam bij Fontys Hogescholen als docent taalbeheersing, vakdidactiek en Nederlands als tweede taal, en is tot op heden incidenteel werkzaam als zelfstandig taaltrainer. Focus ligt nu op verzamelingen gedrukte en handgeschreven historische keukenrecepten.

Op haar website Kookhistorie staan transcripties van culinair-historische teksten uit de zestiende en zeventiende eeuw.

Op 3 februari 2025 gaf Marleen een lezing in het kader van de debatsalons van de Prince-Academie. De terugblik met video-opname kan je hier bekijken.